Se houbo unhas construccións populares en épocas anteriores nos pobos e aldeas de Galicia, ademáis dos consabidos monumentos relixiosos, éstas foron sen dúbida "Os Muiños". Por esta razón, considero interesante, por non dicir imprescindible, adicar un post a estes prácticos lugares, de cuxas persoas a cargo o cancioneiro popular recolle numerosas cantigas (sobre todo se eran de sexo feminino).
Escomenzarei cuns, non tan breves, apuntes que foron rescatados do sempre útil "Saberosum", do artigo firmado polo presidente da Asociación Galega "Amigos dos Muiños".
ORIXE E DESENROLO
«Hai que supoñer un orixe común ós distintos tipos de muiños que están repartidos por toda a xeografía Lusogalaica. Estas "máquinas" tiñan como función principal moe-los cereais, aproveitando as forzas naturais que poñían en funcionamento o sistema de trituración. Non cabe dúbida de que os primeiros muiños, sen ser de man ou caseiros, xurdiron por unha grande explosión demográfica que tiña como base económica a agricultura.
Coa aparición do millo procedente de América que producía máis cantidade de cereal no mesmo espacio de terreo co trigo e centeo, extendeuse a explotación deste monocultivo con grande rapidez, pola fama da súa grande producción; deste xeito o millo pasou a se-lo alimento primario dentro da alimentación do noso agro atlántico.
O millo utilizado para o consumo humano introduciuse nunha grande variedade de pratos distintos, o pan é un alimento básico que se facía en cada casa, daquela non había grandes cooperativas, nen panadeiros que repartirán o pan polas desperdigadas aldeas do noso agro, como ocorre arestora; por este xeito o pan de millo foi desprazado, en moitos casos, como símbolo de pobreza.
Ademáis do consumo human, o millo era tamén alimento para todo o gando, e parte da pranta: o follato, empregábase para face-los xergóns en sustitución dos de lan, que era vendida para facer algunhas perras».
«Os muiños xunto ós seráns eran os únicos lugares de distraemento da xuventude e das mulleres, porque moitos homes, a meirande parte deles casados, ían a taberna a xoga-la partida. Así o muiño era o lugar idóneo para se encontraren os namorados e para botar unha parrafada, e saber un pouco o que pasaba naquel pequeno mundo que os rodeaba.»
DECADENCIA
«Pódese dicir que a decadencia dos muiños iniciouse cando os vellos patróns nos que se asentaba a sociedade escomezaron a derrubarse, a non ter vixencia porque outro sistema económico estábao asolando: o capitalismo, a política de mercado, o consumismo... A nosa agricultura non evolucionou, senón que se estancou nos vellos cánones herdados dos antergos. O minifundismo e a agricultura para o autoconsumo escomenzaron a perder prioridade e as novas xeracións de mediados de sáculo, e incluso un pouco antes, marcharon en busca de fortuna ñas améri-cas e nos países centroeuropeos.
O pan de millo deixou de se-lo alimento fundamental, (xunto coa patata e o porco) da alimentación rural de Galicia. Xurdiron pequeñas panificadoras nos pobos que repartían o pan de trigo polas aldeas nos seus burros e posteriormente nos coches. Tamén axudou a decadencia dos muiños tradicionais a electrificación do rural, coa consiguente aparición das "molineras" que moian gran cantidade de gran en pouco tempo, sen necesidade de perde-lo tempo en ir ó muiño.»
OS MUÍÑOS HIDRÁULICOS
«Se se fai unha clasificación tipolóxica dos distintos tipos de muíños tradicionais da comarca do Condado, (en Galicia) chegarase á conclusión de que a meirande parte dos muíños son hidráulicos de regato con rodicio horizontal.
Unha das explicacións que se achan, a este feito, é a especial climatoloxía que caracteriza a Galicia mailo norte de Portugal, coa súa abundante pluviosidade para manter un caudal bastante regular dos seus ríos e regatos; alterado as veces polas grandes enchentes que chegaban a levar, dos muíños máis febles: o teito, as portas... Deste xeito nalgúns muíños da nosa térra constrúenlle un grande valado de pedras para impedir que as enchentes derruasen o muíño, nomeado entre nos: Torna-montes.»
«Con todo, os muíños situados preto do río ou que utilizan a auga directamente del, non son os máis abundantes no sur de Galicia, porque a súa construcción ten que ser máis cuidada polo perigo de seren derrubados polas enchentes, e polo tanto, era máis costosa a súa construcción, por mor disto, os labregos do noso agro optaron por un sistema máis sínxelo e práctico: Os muiños de canle.»
«Os muíños de canle crese que son os máis primitivos, pola súa simpleza de construcción e polo sinxelo do seu mecanismo de alimentación de auga para facilita-lo funcionamento do muiño: unha simple canle, que nos máis primitivos eran feitas de toros das árbores esfuracadas. Para poñer en movemento o complexo é necesario que o muíño estea situado nun pequeño socalco ou sumideiro, aproveitando o desnivel do terreo para face-la canle, coa finalidade de que a auga colla a velocidade idónea para poñer en movemento o devandito mecanismo de trituración.»
RESERVACIÓN DOS MUIÑOS
«Moitos muíños están nunha situación onde a súa reservación é imposible por diversos motivos, dos cales pódense destacar:
a.- Por un total desinterés dos seus propietarios por arranxalo, ben por non ter necesidade del, por ter un muiño eléctrico na casa e así non ter que perde-lo tempo en ir ó muiño, ter que moitas veces, antes de bótalo a andar, desencállalo, achar onde rompeu a lovada que impedia a chegada da auga ó muiño... Trábanos que escomezaron a ser costosos nunha sociedade que estaba a piques de entrar nunha nova etapa: a sociedade das presas, de acabar logo, de andar a carreira; o muíño xa non entra dentro desta nova mentalidade.
b.- Polo estado que presenta agora o muiño, onde xa é prácticamente imposible reconstruilo, tamén pola súa situación, por estar moitas veces moi afastados da aldea ou do casal, nunha revolta do río, cun acceso difícil en moitos casos porque os camiños e corredoiras polas que se chegaba ó muíño están arestora case que totalmente intransitables.
c.- Polo mal entendemento dos herdeiros. Uns porque mercaron un muíño eléctrico, outros porque emigraron e deixaron as veigas valdías, outros porque o muíño necesitaba unha reparación mais nadie mostra interese para arranxalo. Asi os muíños van como unhas pantasmas doutrora, onde en moitos casos xa se escomenza a dubidar incluso da súa propia existencia, asi como da importancia social e económica que tívo nun momento dado da nosa sociedade rural como reservador de algo tan importante como é a nosa propia lingua, que durante moito tempo estivo marxinada o ámbito familiar e rural, así que ó muiño debémoslle máis que palabras e agasallos.
Dos muíños que ainda non é tarde para poder resérvalos, como parte tan importante da nosa cultura, como un claro exemplo da nosa arquitectura popular, imaxinación técnica, escenario da vida social e de relación dunha sociedade que xa fenesceu. Estes pódense reservar como pequeños museos onde a xente, dun mañán moi próximo, poidan coñece-las súas partes, o seu mecanismo de funcionamento, o seu folclore, lendas, partes, como se botaba o muiño a moer, como se aferia...
Outra posibilidade e que algúns deles se transformen en locáis destinados a churrasqueiros, restaurantes típicos... Mais sempre coa condición de que manteñan inalterable o complexo histórico e sen engadiduras estranas que poidan daña-la imaxe típica dun muiño tradicional. Deste tipo de locáis hai algúns exemplos en Galicia que ademáis son pequeños focos en prol da cultura onde se dan conferencias, móstranse exposicións de pintura, fotografía... Crean unha atmósfera, dunha época que está a piques de fenescer. Outra posibilidade sería o aproveitamento destas construccións para a instalación de pequeños xeradores de electricidade comunitarios, deste xeito acadaríase un aforro considerable de combustibles sólidos e líquidos que están a contaminar en grande medida o noso medio ambiente.»
___
Na nosa parroquia, desgraciadamente non se conservan demasiados, un que ainda está en bastante bo estado, aínda que transformado xa nunha vivenda "divina de la muerte" e o chamado "De Picoñán", cuxas fotos (sacadas polo nunca ben preponderado compañeiro Carlos Sousa, jejeje) podedes ver ó principio desta entrada e de seguido:
Eso es to..., eso es to..., eso es todo amigos.
